Je staat aan de voet van een machtige vulkaan. Je voelt de hitte van de magma diep onder de aarde en ruikt de zwavelige dampen die uit de krater stijgen. Maar hoe werkt zo’n vulkaan eigenlijk? Hoe komt het dat deze berg van vuur en as regelmatig uitbarst en wat zijn de gevolgen daarvan? Ontdek hoe een vulkaan werkt en wat er allemaal gebeurt tijdens zo’n spectaculaire eruptie.
Wat is een vulkaan?
Een vulkaan is een berg die bestaat uit gestolde lava, as en andere materialen die uit de aarde komen. Meestal is de berg kegelvormig en torent hij hoog boven de omgeving uit. Een vulkaan kan stil zijn en al duizenden jaren niet zijn uitgebarsten, maar hij kan ook heel actief zijn en een grote vernietigende kracht hebben.
De meeste vulkanen zijn ontstaan door bewegingen in de aardkorst. Hierdoor ontstonden scheuren in de aarde waaruit magma kon stromen. Magma is gesmolten gesteente en andere materialen die diep in de aarde zitten. Als al deze materialen naar boven stromen, wordt het steeds warmer en onder hoge druk. Hierdoor kan het op het oppervlak van de aarde uitbarsten in de vorm van lava, as en soms ook gas. Dit wordt een vulkaanuitbarsting genoemd. Vaak gaat hier een periode van trillingen en aardbevingen aan vooraf.
Hoe werkt een vulkaan?
Zo werkt een vulkaan: magma en erupties
Als je denkt aan een vulkaan, denk je waarschijnlijk aan explosieve uitbarstingen en gloeiende lava die uit de top van de berg spuwt. Maar wat gebeurt er nu eigenlijk precies onder de grond? Die erupties zijn het gevolg van het magma dat zich onder het aardoppervlak bevindt en langzaam omhoog stroomt. Magma is vloeibaar gesteente dat bestaat uit gesmolten mineralen en gassen. Het heeft een hogere temperatuur dan gesmolten gesteente, of lava, dat naar buiten komt tijdens een uitbarsting.
Hoe ontstaat er druk in een vulkaan?
De druk die ervoor zorgt dat een vulkaan uitbarst, komt voort uit het feit dat er steeds meer magma onder de oppervlakte stroomt en zich ophoopt. Omdat het magma een lager soortelijk gewicht heeft dan het gesteente rondom de vulkaan, wil het vanzelf omhoog. Maar omdat er bovenop een berg gesteente rust en de weg omhoog dus versperd is, bouwt de druk zich op. Uiteindelijk kan de druk niet meer weerstaan worden en komt het magma met enorme explosies en kracht de vulkaan uit.
Wat zijn de verschillende soorten vulkaanuitbarstingen?
Er zijn verschillende soorten vulkaanuitbarstingen die kunnen plaatsvinden, afhankelijk van de viscositeit van het magma. Hoe hoger de viscositeit, hoe moeilijker het is voor het magma om door scheuren en spleten naar buiten te stromen en hoe meer druk er dus nodig is voor een uitbarsting. Bij effusieve uitbarstingen is het magma relatief vloeibaar en kan het rustig over de flanken van de vulkaan stromen. Maar bij explosieve uitbarstingen is het magma heel visceus en vormt het een soort prop in de hals van de vulkaan. Als die prop uiteindelijk barst, komt het met enorme kracht naar buiten. Er zijn ook uitbarstingen die tussen deze twee uitersten in zitten. Elke vulkaan is anders en kan verschillende soorten erupties produceren.
In het kort over een vulkaan
- Een vulkaan is een berg die lava, as en gas uitstoot.
- Deze bergen hebben een kegelvormige top.
- Vulkanen zijn te vinden op plekken waar platen onder de aarde elkaar ontmoeten, zoals bij ringen van vuur in de oceanen.
- Sommige vulkanen zijn actief en spuwen regelmatig materiaal uit, terwijl andere inactief zijn en niet meer actief zullen worden.
- Ze kunnen honderden of duizenden jaren op dezelfde plek liggen, maar kunnen op elk moment uitbarsten.
- Een uitbarstende vulkaan kan zorgen voor een grote hoeveelheid as en lava die de omgeving kan vernietigen.
- Vulkanen kunnen ook een positief effect hebben op het landschap, omdat de mineralen in de lava en as bijdragen aan de vruchtbaarheid van de grond.
- Sommige vulkanen hebben een kratermeer, dat ontstaat wanneer regen- of smeltwater zich ophoopt in de krater van de vulkaan.
- De grootste vulkanen ter wereld worden schildvulkanen genoemd en hebben een brede, platte vorm in plaats van een kegelvorm.
- Vulkanen kunnen ook onder de zeespiegel voorkomen, wat leidt tot onderwater erupties en vorming van nieuwe vulkanische eilanden.
Problemen met een vulkaan?
Als je in de buurt van een vulkaan leeft of op vakantie gaat naar een vulkanisch gebied, is het belangrijk om op de hoogte te zijn van mogelijke problemen die zich kunnen voordoen. Dit is een lijst met potentiële uitdagingen die je kunt tegenkomen.
1. Verwoestende erupties
Als een vulkaan uitbarst, kan het enorme hoeveelheden lava, as, en gas uitstoten. Dit kan enorme schade aanrichten aan menselijke infrastructuur zoals gebouwen, wegen en bruggen, en kan ook de grond onbewoonbaar maken voor planten en dieren.
2. Gevaarlijke pyroclastische stromen
Een pyroclastische stroom is een dodelijke mix van gas, as en lava die met enorme snelheid de berg af kan stromen. Deze stromen kunnen hele dorpen wegvegen en zelfs mensen op honderden kilometers afstand doden.
3. Giftige gasemissies
Vulkanen stoten vaak giftige gassen uit, zoals zwavel en waterstofchloride. Blootstelling aan deze gassen kan gezondheidsproblemen veroorzaken, zoals ademhalingsproblemen en irritatie aan de ogen.
4. Aardverschuivingen
Aardverschuivingen kunnen worden veroorzaakt door vulkanische activiteit, waaronder uitbarstingen. Deze verschuivingen kunnen leiden tot het instorten van huizen en andere gebouwen, evenals het blokkeren van rivieren en het creëren van nieuwe meren.
5. Tsunami’s
Een vulkaanuitbarsting die plaatsvindt onder water kan een tsunami veroorzaken. De golf van water kan enorme schade toebrengen aan kustgebieden en levens kosten.
6. Veranderingen in het klimaat
Grote vulkaanuitbarstingen kunnen leiden tot tijdelijke veranderingen in het klimaat. De vrijgekomen gas- en asdeeltjes kunnen de zonnestralen blokkeren en de afkoeling van de aarde veroorzaken, wat kan leiden tot verminderde landbouwopbrengsten en lagere temperaturen.
7. Luchtverkeersbelemmeringen
Aswolken uit vulkaanuitbarstingen kunnen luchtverkeersbelemmeringen veroorzaken, omdat de as de motoren van vliegtuigen kan beïnvloeden. Dit kan vertragingen en annuleringen van vluchten veroorzaken en ook economische gevolgen hebben.
8. Vulkanische tsunami’s
Als een deel van een vulkanische berg afbreekt en in zee valt, kan het een tsunami veroorzaken. Deze zijn vaak veel krachtiger dan reguliere tsunami’s omdat ze worden veroorzaakt door enorme hoeveelheden materiaal die in zee terechtkomen.
9. Vulkanische winter
Grote uitbarstingen kunnen ook een vulkanische winter veroorzaken. De vrijgekomen gassen kunnen de ozonlaag beschadigen, leiden tot afkoeling van het klimaat en de landbouw kunnen ruïneren en kunnen leiden tot massale uitstervingen.
10. Lahars
Lahars zijn stromen van modder, lava-stuks en puin die worden veroorzaakt door hevige regen die de as op de berg veroorzaakt. Deze stromen zijn erg gevaarlijk omdat ze snel en krachtig zijn en alles wat op hun pad komt vernietigen.
